कर्नाल : उसाच्या सीओ-०२३८ या प्रजातीवर लाल सड रोगाचा प्रादुर्भाव सातत्याने वाढत असून त्यामुळे उत्पादनात घट होत आहे. उत्पादनात घट झाल्याने शेतकऱ्यांना आर्थिक फटका बसत आहे. सीओ-०२३८ वाण टाळण्याचे आवाहनही कृषी तज्ज्ञ शेतकऱ्यांना करत आहेत. दीड दशकापूर्वी कर्नाल येथील ऊस प्रजनन संस्था, प्रादेशिक संशोधन केंद्र, कर्नाल येथून तयार करण्यात आलेली सीओ-०२३८ जात ही २०२३ पर्यंत देशभरातील शेतकरी आणि साखर कारखानदारांकडून सर्वाधिक पसंतीची जात बनली आहे. देशातील ६२ टक्के उसाचे क्षेत्र या वाणाने पटकावले आहे.
‘अमर उजाला’ मध्ये प्रसिद्ध झालेल्या वृत्तानुसार या जातीचे जनक डॉ. बक्षी राम यांना पद्मश्री पुरस्कार मिळाला होता, मात्र याच प्रजातीच्या संस्थेच्या शास्त्रज्ञांना आता शेतकऱ्यांना या वाणाबद्दल विचार करण्यास भाग पडले आहे. शनिवारी उत्तर प्रदेशातील शेतकऱ्यांना प्रशिक्षणाच्या शेवटच्या दिवशी केंद्राच्या शास्त्रज्ञांच्या भाषणांतून ही वेदना जाणवली. कर्नाल ऊस संशोधन केंद्राने सुमारे १४ उसाच्या जाती प्रसारीत केल्या आहेत. यामध्ये लवकर वाण को-९८०१४, को-०११८, को-०२३८, को-०२३९, को-०५००९ आणि को-१५०२३ आणि मध्यम उशीरा वाण को-०१२४, को-०६०३४, को-१३०३५ आणि १६०३० जातींचा समावेश आहे. यामध्ये को-०२३८ हे वाण आढळून आले आहे, जे ऊस उत्पादनासह साखर उत्पादनात सर्वोत्कृष्ट ठरले.
हे वाण २००९ मध्ये प्रसारीत करण्यात आले. डॉ. बक्षी राम यांनी कर्नाल केंद्राचे अध्यक्ष असताना २००९ मध्ये ही जात तयार करून प्रसिद्ध केली होती, त्यामुळे २०२३ मध्ये केंद्र सरकारने डॉ. बक्षी राम यांना पद्मश्री देऊन सन्मानित केले. आता लाल सड रोगाचे प्रमाण वाढू लागले आहे. त्यामुळे या जातीला फारसे भविष्य नाही. ही जात रोगमुक्त राहून टिकून राहावी, यासाठी ऊती बियाणे तयार केले जात आहे. शेतकऱ्यांनी केंद्रातून बियाणे घेऊन स्वत:च्या शेतात बियाणे तयार करावे, अशी शास्त्रज्ञांची इच्छा आहे.
प्रादेशिक संशोधन केंद्र, कर्नाल येथील ऊस प्रजनन संस्थेचे वरिष्ठ शास्त्रज्ञ डॉ. रवींद्र कुमार यांनी सांगितले की, को-0238 ही जात उसाच्या कॅन्सर नावाच्या लाल सड रोगाची शिकार झाली आहे.
आता या प्रजातीऐवजी को ०११८ आणि को-१५०२३ हे पर्याय आहेत. नवीन वाणांचा अवलंब करणे आवश्यक आहे. या दोन्ही जाती CO-0238 ला पर्यायी ठरू शकतात. दोन्ही वाण रोगमुक्त आहेत, चांगला साखर उतारा आहे. पद्मश्री डॉ. बक्षी राम म्हणाले की, साखर उतारा आणि उत्पादन या दोन्हींची सांगड घालून १९९६ मध्ये प्रथमच एक संकरित क्रॉस तयार केला. १३ वर्षांच्या अथक परिश्रमानंतर २००९ मध्ये ही प्रजाती रिलीज झाली. या जातीने हरियाणा, पंजाब, उत्तर प्रदेश, उत्तराखंड आणि बिहार या राज्यांमध्ये प्रती हेक्टर ऊस उत्पादन २० टन आणि साखर उत्पादनात २.४४ टक्के वाढ केली.
