नवी दिल्ली :ICAR-इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ शुगरकेन रिसर्च (IISR लखनौ) ने भारतातील ऊस लागवडीमध्ये पाण्याचा वापर क्षमता सुधारणे आणि पाण्याचा किफायतशीर वापर या विषयावरील पहिला अहवाल प्रसिद्ध केला आहे, ज्यामध्ये ऊस हे पाण्याचे पिक आहे या गृहितकाला आव्हान देण्यात आले आहे. ICAR-IISR च्या सहकार्याने इंडियन शुगर अँड बायो-एनर्जी मॅन्युफॅक्चरर्स असोसिएशन (ISMA) ने सुरू केलेल्या अभ्यासात भारतभरात घेतलेल्या सर्व प्रमुख पिकांपैकी कार्यक्षम पीक म्हणून ऊस, मका, तांदूळ आणि गहू ही पिके पाण्याचा अधिक कार्यक्षमतेने वापर करतात, याची या पहिल्या वर्षाच्या अहवालातील निष्कर्षांनी पुष्टी केली आहे.
हा अभ्यास देशभरातील सहा केंद्रांवर करण्यात आला.ही केंद्रे अशी…
१.आयसीएआर-भारतीय ऊस संशोधन संस्था, लखनौ (युपी)
२.आयसीएआर-एसबीआय प्रादेशिक संशोधन केंद्र, कर्नाल, हरियाणा
३.आयसीएआर-ऊस प्रजनन संस्था, कोईम्बतूर, तामिळनाडू
४. एआयसीआरपी संशोधन केंद्र, बेळगावी, कर्नाटक
५. आयसीएआर – आयआयएसआर जैविक नियंत्रण केंद्र, प्रवरनगर, महाराष्ट्र
६ प्रादेशिक कृषी संशोधन केंद्र, देएनकेव्हीव्ही, पोवारखेडा, एम.पी.
याबाबत इंडियन शुगर अँड बायो-एनर्जी मॅन्युफॅक्चरर्स असोसिएशन (ISMA)चे महासंचालक दीपक बल्लानी म्हणाले की, “या अभ्यासाचे प्राथमिक परिणाम पाणी वापर आणि इथेनॉल उत्पादनात उसाची कार्यक्षमता स्पष्टपणे अधोरेखित करतात. हे निष्कर्ष ऊसाचे जलसंधारण आणि उत्पादकता हे फायदे अधोरेखित करतात. दोन वर्षांच्या प्रकल्पामध्ये प्रत्येक केंद्रावर दोन वनस्पती पिके आणि ऊसाच्या एक रॅटून पिकाचे विश्लेषण केले जाते. पहिल्या वर्षाच्या अहवालात ऊस, तांदूळ, गहू आणि मका यांच्यातील पाण्याच्या उत्पादकतेची तुलना समाविष्ट आहे.
अभ्यासाचे ठळक मुद्दे असे…
१.ऊस अपवादात्मक पाणी वापर कार्यक्षमता प्रदर्शित करतो, प्रति घनमीटर पाण्यात सुमारे ७.१४ किलो ऊस तयार करतो. मका, तांदूळ आणि गहू यांच्या उत्पादकतेपेक्षा हे प्रमाण खूप जास्त आहे.
२. उसापासून १ लिटर इथेनॉल तयार करण्यासाठी, अंदाजे २ किलोलिटर (KL) पाणी लागते, तर इतर पिकांसाठी ३ KL पाणी आर्थिक मूल्यात रूपांतरित करण्यात उसाची कार्यक्षमता अधोरेखित होते.
3. प्रती हेक्टर प्रती महिना १३१३ घनमीटर एकूण पाणी वापरासह, मका आणि तांदूळ यांसारख्या प्रतिस्पर्धी पिकांपेक्षा उसाला कमी पाणी लागते, जे १६०० घनमीटरपेक्षा जास्त आहे.
ऊस हे एक संसाधन-कार्यक्षम आणि शाश्वत पीक आहे, हे अभ्यासातून दिसून आले आहे. हे पीक पाण्याच्या वापराच्या कार्यक्षमतेमुळे शाश्वततेची जागतिक उद्दिष्टे जसे शेतीच्या एकूण पाण्याची मानके कमी करू शकते.
