नवी दिल्ली:जगातील मक्याचे केवळ २ टक्के उत्पादन भारतात होते. भारतातील उत्पादनापैकी सुमारे 47 टक्के पोल्ट्रीसाठी खाद्य म्हणून वापरले जाते. त्याचा औद्योगिक वापर फार कमी आहे. पण आता काळ बदलत आहे. आता इथेनॉल उत्पादनासाठी मक्याच्या लागवडीला प्रोत्साहन देण्याची योजना आखण्यात आली आहे. त्याची जबाबदारी सरकारने भारतीय मका संशोधन संस्थेकडे दिली आहे. यासाठी केंद्र सरकारने ‘इथेनॉल उद्योगांच्या पाणलोट क्षेत्रात मका उत्पादनात वाढ’ हा प्रकल्प सुरू केल्याचे ज्येष्ठ मका शास्त्रज्ञ डॉ. एस.एल. जाट यांनी सांगितले. त्याअंतर्गत मक्याच्या चांगल्या वाणांची पेरणी केली जात आहे. पण या प्रकल्पासोबतच मक्याचे किती प्रकार आहेत आणि त्याची खासियत काय आहे हेही जाणून घेतले पाहिजे.
भारतात मक्याचे चार मूलभूत प्रकार ओळखले गेले आहेत आणि सर्व भिन्न आणि विशेष गुणधर्म आहेत. डेंट कॉर्न, फ्लिंट कॉर्न, पॉपकॉर्न आणि स्वीट कॉर्न. भारतात पिकवल्या जाणाऱ्या लोकप्रिय जातींपैकी 7 टक्के डेंट, 36 टक्के सेमी डेंट, 25 टक्के चकमक आणि 32 टक्के सेमी-फ्लिंट मका पिकवला जातो. येथे वसंत ऋतूमध्ये डेंट, सेमी डेंट मका, रब्बीमध्ये सेमी डेंट आणि सेमी डेंट मका आणि खरिपात चकमक अर्ध चकमक आणि अर्ध डेंट मक्याची अधिक लागवड केली जाते.
डेंट कॉर्न-
हा समशीतोष्ण मका आहे. याला फील्ड कॉर्न देखील म्हणतात. हे धान्यासाठी वापरले जाते. हे अमेरिकेत सर्वाधिक पिकवले जाणारे कॉर्न आहे. अमेरिका मक्याचा सर्वात मोठा उत्पादक देश आहे. या मक्याचा प्रामुख्याने पशुखाद्य आणि काही खाद्यपदार्थ बनवण्यासाठी वापरले जाते. हा मका मुख्यतः कमी तापमान असलेल्या भागात योग्य आहे. हे कडक आणि मऊ स्टार्चचे मिश्रण आहे जे कोरडे होताना कॉर्नच्या आतून बाहेर पडतात, म्हणून कॉर्नला “डेंट” असे नाव देण्यात आले आहे.
चकमक कॉर्न-
याला उष्णकटिबंधीय आणि उपोष्णकटिबंधीय मका असेही म्हणतात. त्याचा बाहेरील भाग कठीण असून तो अनेक रंगांनी ओळखला जातो. फ्लिंट कॉर्न हे कठोर बाह्य कवच आणि पांढऱ्या ते लाल रंगात वेगवेगळे धान्य द्वारे वैशिष्ट्यीकृत आहे. हे मुख्यतः मध्य आणि दक्षिण अमेरिकेत घेतले जाते आणि मुख्यतः उत्तर अमेरिकेत कापणीच्या वेळी सजावटीसाठी वापरले जाते. हे उष्ण हवामानासाठी कमी योग्य आहे. हा मका भारतात मुबलक प्रमाणात पिकवला जातो. डेंट मक्यापेक्षा स्टोरेज दरम्यान किडींचा कमी परिणाम होतो.
पॉपकॉर्न-
हा फ्लिंट कॉर्नचा एक प्रकार आहे, परंतु त्याचे स्वतःचे आकार, स्टार्च पातळी आणि आर्द्रता आहे. त्याचे बाह्य आवरण कठिण आणि आतील भाग मऊ स्टार्चचे असते. त्याची उत्पादन क्षमता डेंट आणि चकमक पेक्षा खूपच कमी आहे. त्याचा वापर स्नॅक म्हणून केला जातो.
गोड कॉर्न-
स्वीट कॉर्न जवळजवळ पूर्णपणे मऊ स्टार्च आहे आणि कधीही फुटत नाही. हे कॉर्न म्हणून खाल्ले जाते. त्यात इतर प्रकारच्या कॉर्नपेक्षा जास्त गोडवा आहे. जेव्हा धान्य अपरिपक्व दुधाच्या अवस्थेत असते, म्हणजेच धान्य मऊ असते तेव्हा गोड कॉर्न कापणी केली जाते आणि खाल्ली जाते. स्वीट कॉर्नमधील सुमारे 50 टक्के साखर उचलल्यानंतर फक्त 24 तासांनी स्टार्चमध्ये रूपांतरित केली जाऊ शकते, म्हणून ते ताजे खाणे चांगले.
अर्ध चकमक आणि अर्ध डेंट-
हे कॉर्न डेंट आणि चकमक यांचे मिश्रण आहे. या समशीतोष्ण आणि उष्णकटिबंधीय मक्याच्या संकरित प्रजाती आहेत. त्यात दोन्ही गुण आहेत. अशा जाती भारतात प्रचलित आहेत.
