दिसपूर : राज्यातील उद्योजक आणि कृषी अभियंत्यांनी नाविन्यपूर्ण कृषी प्रक्रिया तंत्रज्ञानाचा वापर करून अनेक वर्षांपासून बंद पडलेले साखर कारखाने, साखर उद्योगाला पुनरुज्जीवित करण्यासाठी भागिदारी केली आहे. आणि त्याचे सुरुवातीचे परिणाम उत्साहवर्धक आहेत. इकोटेक अ‍ॅग्रो मिल्सच्या भागीदारीत स्प्रे इंजिनिअरिंग डिव्हाइसेस लिमिटेड (SEDL)ने बामुनगाव येथील एका प्लांटमध्ये जगातील पहिल्या बॉयलर-रहित ऊस प्रक्रिया तंत्रज्ञानाची चाचणी घेण्यास सुरुवात केली आहे. लंका प्लांटची गाळप क्षमता दररोज ५०० टन (टीसीडी) आहे आणि ती पूर्णपणे स्वयंचलित आहे. हे ज्वलन प्रणाली पूर्णपणे काढून टाकते, पर्यावरणीय परिणाम लक्षणीयरीत्या कमी करते आणि उत्पादनाची गुणवत्ता आणि उत्पन्न सुधारते. उसावरील प्रक्रियेत मोलॅसिस उत्पादनात एक अग्रगण्य बदल दर्शवते.
याबाबत एसईडीएलचे व्यवस्थापकीय संचालक विवेक वर्मा म्हणाले की, पारंपारिक साखर प्रक्रिया युनिट्स ऊस गाळपानंतर उरलेले अवशेष (बॅगास) जाळण्यावर अवलंबून असतात, त्यांच्या विपरीत, एसईडीएलने विकसित केलेली ही प्रणाली बॉयलरशिवाय चालते, ज्यामुळे प्लांट १०० टक्के इंधनमुक्त आणि शून्य कार्बन बनतो. जवळच्या सेंद्रिय ऊस शेतांमध्ये सिंचनासाठी हे सर्व पुनर्वापरित पाणी पुनर्वापर करून पाण्याचा विसर्गदेखील कमी करते. सौर ऊर्जा प्रणालींचे एकत्रीकरण किमान पर्यावरणीय प्रभावाचे समर्थन करते.
कारखान्याने स्वतःच्या बॉयलरलेस, शून्य-उत्सर्जन ऊस प्रक्रिया प्रकल्पाद्वारे दरवर्षी १,८०,००० टनांहून अधिक ऊस प्रक्रिया करताना अंदाजे ६०,००० टन बगॅस वाचवण्यास मदत करून एक महत्त्वाचा टप्पा गाठला आहे. उसाचे उत्पादन मध्य आसामच्या पट्ट्यात केंद्रित आहे, जो पावसाची कमतरता असलेला प्रदेश आहे. कृषी शास्त्रज्ञांनी सांगितले की, चांगल्या सिंचन सुविधांमुळे उसाची गुणवत्ता सुधारू शकते. इकोटेक अ‍ॅग्रो मिल्सची प्लांट क्षमता दररोज ७५० टनांपर्यंत वाढवण्याची आणि ऊस लागवड वाढविण्याची योजना आहे.
वर्मा म्हणाले की, कारखान्यांची कार्यक्षमता वाढवताना बायोइथेनॉल आणि इतर जैविक उत्पादने तयार करण्यासाठी उसाच्या अवशेषांचा (बॅगास) पुनर्वापर करण्याची शक्यतादेखील उद्योजक शोधत आहेत. यात एकदा आपण यशस्वी झालो की, ते एक नवीन मूल्य साखळी तयार करेल आणि तिप्पट जास्त मूल्य आणि नफा देईल. आसाममध्ये सुमारे २९,२१५ हेक्टर जमीन उसाच्या लागवडीखाली आहे, ज्यामधून १.३५ लाख टन गुळ उत्पादन करण्याची क्षमता आहे.
तथापि, कारखाने नसल्यामुळे, इतर राज्यांमधून मोलॅसेस आणि साखर आयात केली जाते. पूर्वीच डेरगाव, कामपूर आणि काचर यांसारखे साखर कारखाने व्यवहार्यतेच्या समस्यांमुळे बंद पडले. ऊस हे हंगामी पीक आहे आणि गाळपाचा कालावधी मर्यादित आहे. या हंगामात, साखर कारखान्यांमध्ये ऊस गाळपाचे सरासरी दिवस १५० वरून १२० दिवसांपर्यंत कमी झाले आहेत, ज्यामुळे ऊस उत्पादनात घट झाल्यामुळे उत्पादन खर्चात वाढ झाली आहे.
साखर उद्योगाने महसूल वाढवण्यासाठी आणि ओव्हरहेड खर्च कमी करण्यासाठी केंद्र सरकार इथेनॉल, कॉम्प्रेस्ड बायोगॅस, हायड्रोजन आणि इतर मूल्यवर्धित उत्पादनांचा त्यांच्या उत्पादन पोर्टफोलिओमध्ये समावेश करण्याच्या गरजेवर भर देत आहे. भारत हा जगातील दुसऱ्या क्रमांकाचा ऊस उत्पादक आणि साखरेचा सर्वात मोठा ग्राहक देश आहे.
