નવી દિલ્હી: પહેલગામમાં થયેલા તાજેતરના આતંકવાદી હુમલા બાદ ભારતે પાકિસ્તાન સાથેના તમામ વેપારને સત્તાવાર રીતે બંધ કરી દીધા છે, જેના કારણે બંને દેશો વચ્ચે તણાવ વધુ વધ્યો છે. જોકે, ગ્લોબલ ટ્રેડ રિસર્ચ ઇનિશિયેટિવ (GTRI) અનુસાર, સરહદ બંધ થવાથી માત્ર ઔપચારિક વેપાર અટકશે, માંગ નહીં. પાકિસ્તાન ત્રીજા દેશો દ્વારા પરોક્ષ રીતે ભારતીય માલ ખરીદવાનું ચાલુ રાખવાનો પ્રયાસ કરી શકે છે, જોકે તેને આ માટે ઊંચી કિંમત ચૂકવવી પડશે.
GTRI એ નોંધ્યું છે કે ફેબ્રુઆરી 2019 માં પુલવામા હુમલા પછી ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચેના વેપાર સંબંધો તણાવપૂર્ણ રહ્યા છે. તે સમયે, ભારતે પાકિસ્તાનનો મોસ્ટ ફેવર્ડ નેશન (MFN) દરજ્જો રદ કર્યો હતો અને તેની આયાત પર 200 ટકાની ભારે ડ્યુટી લાદી હતી. ટૂંકમાં, સરહદો બંધ થવાથી ઔપચારિક વેપાર બંધ થાય છે – પણ માંગ નહીં. પાકિસ્તાન ત્રીજા દેશો દ્વારા ભારતીય માલ ખરીદવાનું ચાલુ રાખશે, ફક્ત ઊંચા ભાવે.
જવાબમાં, પાકિસ્તાને ઓગસ્ટ 2019 સુધી ભારત સાથેના તમામ દ્વિપક્ષીય વેપારને સ્થગિત કરી દીધો. ત્યારથી, ઔપચારિક વેપાર મોટાભાગે સ્થગિત કરવામાં આવ્યો છે, માનવતાવાદી ધોરણે ભારતમાંથી માત્ર થોડી નિકાસ – મુખ્યત્વે દવાઓ – ને મંજૂરી આપવામાં આવી છે. સત્તાવાર માહિતી અનુસાર, સત્તાવાર વેપાર પ્રતિબંધ હોવા છતાં, ભારતે ચાલુ નાણાકીય વર્ષ (એપ્રિલ 2024 થી જાન્યુઆરી 2025) માં પાકિસ્તાનને 447.7 મિલિયન ડોલરના માલની નિકાસ કરી છે.
આ નિકાસમાં મુખ્યત્વે ફાર્માસ્યુટિકલ્સ (US$110.1 મિલિયનથી વધુ), US$129.6 મિલિયનના સક્રિય ફાર્માસ્યુટિકલ ઘટકો (API), US$85.2 મિલિયનના ખાંડ, US$12.8 મિલિયનના ઓટો પાર્ટ્સ અને US$6 મિલિયનના ખાતરો જેવી આવશ્યક ચીજવસ્તુઓનો સમાવેશ થતો હતો. તેનાથી વિપરીત, પાકિસ્તાનથી ભારતની આયાત નજીવી હતી, જે ફક્ત 0.42 મિલિયન યુએસ ડોલરની હતી. આ આયાતોમાં ખાસ કૃષિ ઉત્પાદનો જેમ કે અંજીર, જેની કિંમત US$78,000 છે અને તુલસી અને રોઝમેરી જેવી વનસ્પતિઓનો સમાવેશ થાય છે જેની કિંમત US$18,856 છે.
જોકે, ઔપચારિક વેપાર માર્ગો હવે સંપૂર્ણપણે બંધ થઈ ગયા હોવાથી, પાકિસ્તાન ત્રીજા દેશો દ્વારા અનૌપચારિક માર્ગો દ્વારા આયાત ચાલુ રાખવાનો પ્રયાસ કરશે. GTRIનો અંદાજ છે કે લગભગ US$10 બિલિયનનો વેપાર હજુ પણ પુનઃનિકાસ માર્ગો દ્વારા થાય છે, મુખ્યત્વે UAE અને સિંગાપોર દ્વારા. અહેવાલ મુજબ, પાકિસ્તાન આ ત્રીજા દેશો દ્વારા અનેક ભારતીય ઉત્પાદનોની આયાત કરે છે, જેમાં ફાર્માસ્યુટિકલ્સ, રસાયણો, કપાસ, ચા, કોફી, રંગો, ડુંગળી, ટામેટાં, લોખંડ, સ્ટીલ, ખાંડ, મીઠું અને ઓટો પાર્ટ્સનો સમાવેશ થાય છે.
બીજી તરફ, ભારત પાકિસ્તાનથી હિમાલયન ગુલાબી મીઠું અને ખજૂર, જરદાળુ અને બદામ જેવા સૂકા ફળો સમાન પરોક્ષ માર્ગો દ્વારા મેળવી શકે છે. વર્તમાન પગલાથી પાકિસ્તાનમાં આવા માલની કિંમતમાં વધારો થવાની ધારણા છે, તેમજ સપ્લાય ચેઇનને જટિલ બનાવવાની પણ અપેક્ષા છે.
