ISROનું પ્રથમ સૂર્ય મિશન ચંદ્રયાન-3ની સફળતા બાદ, ભારતીય અવકાશ સંશોધન સંસ્થા (ISRO) હવે સૂર્યનો અભ્યાસ કરવા માટેનું તેનું પ્રથમ સૌર મિશન આદિત્ય એલ-1 લોન્ચ કરવા જઈ રહ્યું છે. IIT BHU ના ભૌતિકશાસ્ત્રી ડૉ. અભિષેક શ્રીવાસ્તવે, જેઓ સૌર અભિયાનમાં સામેલ છે, તેમણે જણાવ્યું કે આદિત્ય L-1 સપ્ટેમ્બરના પ્રથમ સપ્તાહમાં લોન્ચ થઈ શકે છે. જે સૂર્યનો અભ્યાસ કરવા માટેનું તેનું પ્રથમ સૌર મિશન છે.
IIT BHUના ભૌતિકશાસ્ત્રી ડૉ.અભિષેક શ્રીવાસ્તવે જણાવ્યું હતું કે આ એક સંપૂર્ણ સ્વદેશી અભિયાન છે. લોન્ચ થયાના લગભગ ચાર મહિના પછી આ વાહન પૃથ્વીથી 1.5 મિલિયન કિલોમીટર દૂર એક વિશેષ સ્થાન લેંગ્રેસ પોઈન્ટ-1 (L-1) પર પહોંચશે. આ સ્થાન પર પૃથ્વી અને સૂર્યની ગુરુત્વાકર્ષણ શક્તિઓ બંધ થઈ જાય છે. આ કારણોસર, વેધશાળાના સંચાલન માટે વધુ ઊર્જાની જરૂર પડશે નહીં. ડૉ. શ્રીવાસ્તવ અવકાશ હવામાનના નિષ્ણાત છે અને પૃથ્વીના વાતાવરણ પર સૌર કિરણોત્સર્ગ, અલ્ટ્રાવાયોલેટ કિરણો, એક્સ-રે અને સૌર જ્વાળાઓની અસરોનો અભ્યાસ કરશે.
ડૉ. શ્રીવાસ્તવ ISRO દ્વારા રચાયેલી ‘આદિત્ય એલ-1 સ્પેસ વેધર મોનિટરિંગ એન્ડ પ્રિડિક્શન’ કમિટીના સભ્ય પણ છે. આ સમિતિ આદિત્ય એલ-1 દ્વારા મોકલવામાં આવેલા ડેટાની અવકાશ હવામાન પરની અસરનો અભ્યાસ કરશે.
સૌર મિશનમાં સામેલ IIT BHU ભૌતિકશાસ્ત્રી ડૉ.બી.બી.કરકર સૂર્યના ચુંબકીય ક્ષેત્રની ઉત્પત્તિ, સૂર્યના ચુંબકીય વાતાવરણની ભૌતિક અને ગતિશીલ અસરોનો અભ્યાસ કરશે.
આદિત્ય એલ-1 મિશન માટે મોકલવામાં આવનાર અવકાશયાન માંથી કુલ સાત પેલોડ (ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટ્સ) મોકલવામાં આવશે. જે ઈલેક્ટ્રોમેગ્નેટ, પાર્ટિકલ અને મેગ્નેટિક ફિલ્ડ ઈન્ડિકેટરની મદદથી સૂર્યના ફોટોસ્ફિયર, ક્રોમોસ્ફિયર અને બાહ્ય સ્તરોનો અભ્યાસ કરશે.
ચાર પેલોડ્સ સૂર્ય પર નજર રાખશે, જ્યારે ત્રણ સૌર જ્વાળાઓ, ચાર્જ થયેલા કણો, સૌર કિરણોત્સર્ગ વગેરે પર ડેટા ટ્રાન્સમિટ કરશે. પૃથ્વી અને સૂર્ય વચ્ચેના L-1 બિંદુ પર સ્થાપિત થનારું આ વિશ્વનું માત્ર બીજું મિશન હશે. અગાઉ 1995માં યુરોપિયન સ્પેસ એજન્સીએ સોલાર અને હેલીયોસ્પોરી ઓબ્ઝર્વેટરી મોકલી હતી.
ડો. શ્રીવાસ્તવે જણાવ્યું કે આદિત્ય એલ-1 મિશન સૂર્યમંડળના ઉપરના ભાગ અને સૂર્યની અંદરની ગતિવિધિઓના અભ્યાસમાં મદદ કરશે. પૃથ્વી પર સૌર પ્રવૃત્તિઓની અસર, હવામાનમાં થતા ફેરફારો વગેરે વિશે વધુ માહિતી એકત્ર કરી શકાય છે.
આદિત્ય L-1 યુઆર રાવ સેટેલાઇટ સેન્ટર, બેંગલુરુ ખાતે બનાવવામાં આવ્યું છે. તેને આંધ્રપ્રદેશના શ્રીહરિકોટા ખાતેના સતીશ ધવન સ્પેસ સેન્ટરમાં પહોંચાડવામાં આવ્યું છે અને સપ્ટેમ્બરના પ્રથમ સપ્તાહમાં લોન્ચ કરવામાં આવે તેવી શક્યતા છે.
આદિત્ય એલ-1 પહેલા અમેરિકા, જર્મની અને યુરોપિયન સ્પેસ એજન્સીએ કુલ 22 સન મિશન મોકલ્યા છે. નાસાએ 1960માં પહેલું સૂર્ય મિશન પાયોનિયર-5 મોકલ્યું હતું. જર્મનીએ 1974માં નાસા સાથે પ્રથમ સૂર્ય મિશન મોકલ્યું હતું. યુરોપિયન સ્પેસ એજન્સીએ પણ 1994માં નાસા સાથે તેનું પ્રથમ સૂર્ય મિશન મોકલ્યું હતું. જ્યારે આ દેશોએ નાસા અને અન્ય દેશો સાથે મળીને સૌર મિશન મોકલ્યા હતા, ત્યારે ભારત પોતાનું પહેલું સૌર મિશન જાતે મોકલી રહ્યું છે.
