मुंबई : बारामती (पुणे) येथील विद्या प्रतिष्ठानच्या एएससी कॉलेजमध्ये भूगोल शिकवणारे प्रा.राहुल एस. तोडमल यांच्या मतानुसार, 2100 पर्यंत महाराष्ट्र अधिक उष्ण होण्याबरोबरच काही जिल्ह्यात पावसाचे प्रमाण प्रचंड वाढणार आहे. त्याचा राज्यातील पीक उत्पादनावर विपरीत परिणाम होण्याचा धोका प्रा. तोडमल यांनी व्यक्त केला आहे. फ्रीप्रेस जर्नलमध्ये प्रसिद्ध झालेल्या लेखानुसार, प्रा.राहुल एस. तोडमल यांनी ‘महाराष्ट्रातील भविष्यातील हवामान बदलाची परिस्थिती’ या विषयावर सखोल अभ्यास केला आहे. येत्या 75 वर्षांचा राज्यावर कसा परिणाम होईल याचे अनेक आश्चर्यकारक खुलासे असलेले यात करण्यात आलेले आहेत.
प्रा. तोडमल यांनी आयएएनएसला सांगितले कि, या संशोधनासाठी 2015-2100 या कालावधीसाठी इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ ट्रॉपिकल मेटिऑरॉलॉजी (IITM, पुणे) कडून अंदाजित हवामान डेटा (प्रादेशिक मॉडेल) वापरला आहे. त्यांच्या मते महाराष्ट्रात येत्या २५ वर्षांत (२०५०) रायगड, सातारा, पुणे, कोल्हापूर, नागपूर, अमरावती, यवतमाळ, वर्धा, भंडारा, गोंदिया आणि अकोला या प्रदेशात मान्सूनच्या पावसात १८-२२ टक्क्यांच्या दरम्यान कमालीची वाढ होईल. तथापि, पावसाची ही वाढ विध्वंसक ठरू शकते. कोल्हापूर, सांगली आणि सातारा जिल्ह्यांमध्ये (ऑगस्ट 2019) झालेल्या आपत्तीजनक पूर घटनांची पुनरावृत्ती होण्याची शक्यताही नाकारता येत नाही.
विदर्भातील बहुतांश जिल्ह्यांमध्ये 53-122 मिमी पावसाची वाढ होण्याची शक्यता आहे. नागपूर-वर्धामध्ये 82-122 मिमी पावसाची वाढ होण्याची शक्यता असल्याचे तोडमल यांनी सांगितले. 30 जिल्ह्यांमध्ये (36 पैकी) मोठे मुंबई आणि मुंबई उपनगर, ठाणे, पालघर, रायगड, रत्नागिरी, सिंधुदुर्ग, धुळे, जळगाव, नंदुरबार, नाशिक, अहमदनगर, पुणे, सोलापूर, सातारा, सांगली, कोल्हापूर, हिंगोली, औरंगाबाद, जालना, बुलढाणा, अमरावती, यवतमाळ, वाशिम, अकोला, नागपूर, भंडारा, गोंदिया, नागपूर, आणि वर्धा या भागात पावसाच्या प्रमाणात मोठी वाढ होण्याची शक्यता आहे. पावसातील वाढ हा ‘नैसर्गिक बोनस’ असला तरी, अचानक पूर, पाणी साचणे आणि इतर संकटांमुळे पावसावर आधारित शेती धोक्यात येण्याची शक्यता आहे.
पावसानंतर राज्याच्या 80 टक्के भागात वार्षिक सरासरी तापमानात (AMT) 1C-2.5C अंशांच्या दरम्यान वाढ दिसून येईल. मुंबई आणि मुंबई उपनगर, ठाणे, पालघर, रायगड, रत्नागिरी, सिंधुदुर्ग, धुळे, जळगाव, नंदुरबार, नाशिक, अहमदनगर, पुणे, सोलापूर, सातारा, सांगली, कोल्हापूर, हिंगोली, औरंगाबाद, जालना, बुलढाणा, अमरावती, यवतमाळ, वाशिम, अकोला, नागपूर, भंडारा आणि वर्धा या जिल्ह्यात तापमान वाढण्याची शक्यता आहे. प्रा. तोडमल म्हणाले, एएमटीच्या वाढीबरोबरच, वार्षिक किमान-जास्तीत जास्त तापमान देखील वाढण्याची अपेक्षा आहे, याचा अर्थ येत्या काही वर्षांमध्ये हिवाळा खूप गरम होईल आणि उन्हाळा खूप कडक होईल. याचा थेट परिणाम राज्याच्या विविध भागांतील शेती आणि पिकांवर होईल आणि त्याचा शेतकऱ्यांना मोठा फटका बसेल.
उगवण/परागकण-संबंधित पैलूंमुळे वाढलेल्या तापमानामुळे भात, बाजरी आणि कापूस या इतर प्रमुख पिकांना फटका बसेल आणि वाढत्या तापमानाचा खरीप आणि रब्बी या दोन्ही हंगामांवर परिणाम होईल, पावसावर अवलंबून असलेली पिके आणि बागायती पिके कमी होतील. उत्पादकता हिवाळ्यातील AMT वाढीमुळे गव्हाच्या लागवडीवर परिणाम होऊ शकतो, तसेच बाष्पीभवनाचे प्रमाण वाढू शकते. ज्यामुळे राज्याच्या काही भागांमध्ये विशेषतः अवर्षणग्रस्त क्षेत्रामध्ये पाणी टंचाई वाढू शकते.
