कोल्हापूर : इथेनॉलच्या उत्पादनासाठी उसाचा रस, सिरप, बी हेवी मोलॅसिसच्या स्वरूपात अधिक कच्चा माल उपलब्ध करून देण्यासाठी आणि इथेनॉल मिश्रण कार्यक्रमाला गती देण्यासाठी ऊस लागवडीसाठी वापरल्या जाणाऱ्या जमिनीची उत्पादकता वाढवण्याची खरी गरज आहे. ऊस लागवडीखालील जमिनीची उत्पादकता वाढवून त्याद्वारे इथेनॉल उत्पादनासाठी कच्च्या मालाची उपलब्धता वाढवण्यासाठी विविध धोरणे अंमलात आणली जाऊ शकतात.
देशभरातील जमिनीची उत्पादकता वाढवण्यासाठी सर्वसमावेशक योजना आखण्यात अनेक प्रमुख घटकांचा समावेश आहे. त्याची तपशीलवार माहिती आपण घेऊयात :
1) एकत्रित शेती : प्रत्येक गावात एकत्रित शेतीसाठी जमीन मालकांशी भागीदारी किंवा करार करणे. श्रम, यंत्रसामग्री आणि संसाधनांचा जास्तीत जास्त कार्यक्षमपणे वापर करणे.
2) यांत्रिकीकरण : आधुनिक कृषी यंत्रसामग्री जसे की ट्रॅक्टर, ड्रोन, हार्वेस्टर यासार्क्या अत्याधुनिक साधनांचा जास्तीत जास्त वापर करणे. शेती कामाचा वेग वाढवण्यासाठी आणि मजुरीचा खर्च कमी करण्यासाठी ऊस तोडणी यंत्राचा वापर वाढविणे.
3) सिंचन व्यवस्था : उपलब्ध जलस्रोतांचे सखोल मूल्यांकन आणि आवश्यकतेनुसार सिंचन पायाभूत सुविधांमध्ये गुंतवणूक करणे. पाण्याचा इष्टतम वापर सुनिश्चित करण्यासाठी आणि पाण्याचा अपव्यय टाळण्यासाठी ठिबक सिंचनासारख्या तंत्रांचा वापर करून एक सुव्यवस्थित सिंचन योजना अंमलात आणणे.
4) ऊस जातीचे नियोजन : स्थानिक हवामान आणि जमिनीला अनुकूल योग्य ऊसाचे उच्च उत्पादन देणारे आणि रोग-प्रतिरोधक वाण ओळखण्यासाठी कृषी तज्ञांची मदत घेणे. उत्पादन अनुकूल करण्यासाठी संरचित लागवड योजना अंमलात आणणे आणि जवळच्या साखर कारखान्याला ऊस पुरवठा सुनिश्चित करणे.
5) मृदा आरोग्य व्यवस्थापन : पोषक पातळी आणि पीएच संतुलनाचे मूल्यांकन करण्यासाठी नियमित माती परीक्षण करणे. मातीचे आरोग्य आणि उत्पादकता टिकवून ठेवण्यासाठी सेंद्रिय कंपोस्ट आणि योग्य खतांचा वापर करून, जमिनीची सुपीकता व्यवस्थापन कार्यक्रम राबवणे.
6) पीक रोटेशन आणि विविधीकरण : मातीची झीज आणि कीटकांचा प्रादुर्भाव कमी करण्यासाठी पीक रोटेशन योजना विकसित करणे. जमिनीची रचना आणि सुपीकता सुधारण्यासाठी शेंगा किंवा कव्हर पिके यांसारखी पूरक पिके घेऊन विविधीकरणाच्या संधीचा शोध घेणे.
7) प्रशिक्षण आणि शिक्षण : शेतकऱ्यांना आधुनिक कृषी पद्धती, यंत्रसामग्री चालवणे आणि पीक व्यवस्थापन तंत्रांचे प्रशिक्षण आणि विस्तार सेवा प्रदान करणे. शेतकरी फील्ड स्कूल, प्रात्यक्षिक प्लॉट्स आणि ज्ञान-सामायिकरण प्लॅटफॉर्मद्वारे सर्वोत्तम पद्धतींचा अवलंब करण्यास प्रोत्साहित करणे.
8) देखरेख आणि मूल्यमापन : उत्पन्न आणि खर्च याचा योग्य ताळमेळ घालण्यासाठी मजबूत निरीक्षण आणि मूल्यमापन यंत्रणा स्थापित करणे. जास्तीत जास्त उत्पादकता आणि फायद्यासाठी शेती योजना सतत परिष्कृत आणि ऑप्टिमाइझ करण्याचा प्रयत्न करणे.
9) कापणी तंत्र : कमी मनुष्यबळाच्या समस्येवर मात करण्यासाठी यांत्रिक कापणी यंत्राचा वापर करणे. त्यासाठी हार्वेस्टरच्या सुरक्षित आणि कार्यक्षम वापरासाठी ऑपरेटरला प्रशिक्षण देणे. शेतकऱ्यांसाठी हार्वेस्टर भाड्याने घेण्यासाठी किंवा खरेदी करण्यासाठी अनुदान देणे.
10) सेंद्रिय शेतीला प्रोत्साहन : जमिनीची सुपीकता सुधारण्यासाठी सेंद्रिय शेती पद्धती आणि नैसर्गिक खतांच्या वापराला प्रोत्साहन देणे गरजेचे आहे.
11) मार्केट लिंकेज : ऊस आणि इतर कृषी उत्पादनांच्या विक्रीसाठी बाजारपेठेत प्रवेश सुलभ करणे. खरेदी हमी करारासाठी कृषी-उद्योगांसोबत भागीदारी प्रस्थापित करणे. शेतकऱ्यांना योग्य निर्णय घेण्यास मदत करण्यासाठी बाजाराची माहिती आणि किमतीचा अंदाज देणे.
12) कृषी निविष्ठांची उपलब्धता करणे : ऊस लागवडीसाठी आवश्यक असलेल्या कृषी निविष्ठांची सहज उपलब्धता जमिनीची उत्पादकता वाढवण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावते.
अ) वेळेवर अर्ज : बियाणे, खते आणि कीटकनाशके यांसारख्या निविष्ठांमध्ये प्रवेश हे सुनिश्चित करते की शेतकरी पीक चक्रादरम्यान त्यांचा योग्य वेळी वापर करू शकतात, त्यांची परिणामकारकता आणि उत्पन्न वाढवतात. यासाठी लागवडीखालील जमिनीच्या आधारे खतांचे समान वितरण व्यवस्था आवश्यक आहे.
ब) गुणवत्तेची हमी : सुलभ उपलब्धता हे सुनिश्चित करते की शेतकऱ्यांना उच्च-गुणवत्तेच्या निविष्ठा उपलब्ध करून देणे आवश्यक आहे. जेणेकरून पीक वाढ आणि उत्पादकतेसाठी त्याचा फायदा होऊ शकेल.
- c) इष्टतम संसाधन वाटप :जेव्हा निविष्ठा सहज उपलब्ध असतात, तेव्हा शेतकरी त्यांच्या संसाधनांचे अधिक कार्यक्षमतेने वापरकरू शकतात. सिंचन आणि पीक व्यवस्थापन यासारख्या लागवडीच्या इतर पैलूंवर लक्ष केंद्रित करू शकतात, ज्यामुळे उत्पादकता सुधारते.
ड) जोखीम कमी करणे : निविष्ठांच्या पुरेशा उपलब्धतेमुळे कीटकांचा प्रादुर्भाव, पोषक तत्वांची कमतरता किंवा रोगांचा प्रादुर्भाव यासारख्या कारणांमुळे उत्पन्न कमी होण्याचा धोका कमी होतो, ज्यामुळे शेतकऱ्यांचे उत्पन्न सुरक्षित होते आणि अन्न सुरक्षा सुनिश्चित होते.
- e) खर्चाला आळा :निविष्ठांची सुलभ उपलब्धता शेतकऱ्यांचा खर्च कमी करू शकतो. कारण त्यामुळे शेतकरी वाहतूक किंवा मध्यस्थांवरील अतिरिक्त खर्च न करता स्थानिक पातळीवर खरेदी करू शकतात, ज्यामुळे शेती अधिक आर्थिकदृष्ट्या व्यवहार्य होते.
- f) नवोन्मेष आणि अवलंब :आधुनिक कृषी निविष्ठांची उपलब्धता शेतकऱ्यांना नाविन्यपूर्ण तंत्रे आणि तंत्रज्ञानाचा अवलंब करण्यास प्रोत्साहित करते. ज्यामुळे जमिनीची उत्पादकता वाढू शकते, जसे की यांत्रिकीकरण किंवा अचूक शेती पद्धती.
एकूणच, ऊस लागवडीसाठी कृषी निविष्ठांची सहज उपलब्धता सुनिश्चित करणे हे जमिनीची उत्पादकता वाढवण्यासाठी, शेतकऱ्यांचे जीवनमान सुधारण्यासाठी आणि साखरेची वाढती मागणी पूर्ण करण्यासाठी आवश्यक आहे.
13) ऊस पिकासाठी कीटकनाशकांच्या योग्य तरतुदी ज्यामुळे पिकाचा स्फोट होऊ नये आणि जमिनीचे उत्पन्न कमी होईल.
ऊस पिकांवर कीटकनाशकांचा हानिकारक परिणाम टाळण्यासाठी आणि उत्पादनात घट कमी करण्यासाठी, शेतकऱ्यांनी खालील तरतुदींचा विचार केला पाहिजे:
अ) एकात्मिक कीड व्यवस्थापन (IPM) : जैविक नियंत्रण, सांस्कृतिक पद्धती आणि कीटकनाशकांचा न्याय्य वापर यासह अनेक कीटक नियंत्रण पद्धतींच्या वापरावर भर देणाऱ्या IPM धोरणांची अंमलबजावणी करा.
- b) निवडक कीटकनाशकांचा वापर :फायदेशीर जीव आणि पर्यावरणाला होणारी हानी कमी करून विशेषतः उसावर परिणाम करणाऱ्या कीटकांना लक्ष्य करणारी कीटकनाशके निवडा.
- c) योग्य ऍप्लिकेशन तंत्र :वाहून जाणे आणि वाहून जाणे कमी करण्यासाठी योग्य ऍप्लिकेशन तंत्रांची खात्री करा, ज्यामुळे पाण्याचे स्त्रोत आणि लक्ष्य नसलेल्या भागात कीटकनाशक दूषित होण्याचा धोका कमी होईल.
- d) कीटकनाशकांचा योग्यवेळी वापर:फायदेशीर कीटक आणि परागकणांवर होणारे दुष्परिणाम कमी करून जास्तीत जास्त परिणामकारकता मिळविण्यासाठी कीटकनाशके किंवा पिकाच्या वाढीच्या योग्य टप्प्यावर कीटकनाशके वापरा.
- f)नियमित देखरेख :कीटकांचा प्रादुर्भाव लवकर ओळखण्यासाठी पीक आरोग्याचे नियमितपणे निरीक्षण करा आणि पीक उत्पादनास धोका होण्यापूर्वी योग्य उपाययोजना करणे.
- g) रोटेशनल पेस्ट मॅनेजमेंट: कीटकनाशक प्रतिरोधक क्षमता विकसित होण्यापासून रोखण्यासाठी कृतीच्या विविध पद्धतींसह कीटकनाशकांचा वापर करणे.
- h) प्रशिक्षण आणि शिक्षण:शेतकऱ्यांना सुरक्षित कीटकनाशक हाताळणी, साठवणूक आणि विल्हेवाट लावण्याच्या पद्धतींबद्दल प्रशिक्षण आणि शिक्षण द्या जेणेकरून मानवी आरोग्य आणि पर्यावरणाला धोका कमी होईल.
या तरतुदींचे पालन करून, शेतकरी ऊस पिकातील कीटकांचे प्रभावीपणे व्यवस्थापन करू शकतात आणि कीटकनाशकांच्या वापराशी संबंधित उत्पादनात घट आणि पर्यावरणाची हानी होण्याचा धोका कमी करू शकतात.
14) ऊस पिकामध्ये आंतरपीकांचे महत्त्व अतिरिक्त उत्पन्न मिळवून ऊसाचा उत्पादन खर्च कमी करण्यासाठी
ऊस लागवडीमध्ये आंतरपीक घेतल्याने होणारे फायदे :
अ) वैविध्यपूर्ण उत्पन्न: शेंगा किंवा भाजीपाला यांसारख्या सुसंगत पिकांसह आंतरपीक घेऊन, शेतकरी त्याच जमिनीतून अतिरिक्त उत्पन्न मिळवू शकतात.
- b) कमी केलेला निविष्ठ खर्च: आंतरपीक पाणी, खते आणि कीटकनाशके यांसारख्या संसाधनांचा अनुकूल वापर करण्यास मदत करते, त्यामुळे उत्पादनाचा एकूण खर्च कमी होतो.
- c) सुधारित मातीचे आरोग्य:नायट्रोजन-फिक्सिंग शेंगांसह आंतरपीक केल्याने जमिनीची सुपीकता वाढते, कृत्रिम खतांची गरज कमी होते आणि दीर्घकालीन टिकाव सुधारते.
ड) तण आणि कीटक व्यवस्थापन: आंतरपीक नैसर्गिकरित्या तणांची वाढ रोखू शकते आणि कीटकांचा प्रादुर्भाव कमी करू शकते, ज्यामुळे तणनाशके आणि कीटकनाशकांवर कमी खर्च होतो.
- e) जोखीम कमी करणे :पिकांचे विविधीकरण केल्याने बाजारातील किमती किंवा हवामानातील चढ-उतारांशी संबंधित जोखीम कमी होते, ज्यामुळे पीक अपयश आणि उत्पन्नाच्या नुकसानाविरूद्ध बफर मिळते.
एकूणच, ऊस लागवडीमध्ये आंतरपीक केल्याने केवळ उत्पादन खर्च कमी होत नाही तर शेतीचा नफा आणि टिकाऊपणा देखील वाढतो.
१५) शेतकऱ्यांना दर्जेदार बियाणे पुरवण्यासाठी कारखान्याच्या स्वतःच्या जागेवर ऊस बियाणे प्लॉट उभारण्यासाठी नियोजनाची गरज
ऊस बियाणे प्लॉट स्थापन करण्यासाठी शेतकऱ्यांना दर्जेदार बियाणे पुरवठा सुनिश्चित करण्यासाठी काळजीपूर्वक नियोजन करणे आवश्यक आहे. मुख्य विचारांमध्ये हे समाविष्ट आहे:
अ) जागेची निवड : योग्य मातीची परिस्थिती, सिंचन सुविधा आणि पाणी आणि खत यांसारख्या स्त्रोतांमध्ये प्रवेश असलेली जमीन निवडा.
- b) बियाण्याची विविधता निवड : स्थानिक हवामान आणि मातीच्या परिस्थितीला अनुकूल अशा उच्च उत्पादन देणाऱ्या, रोग-प्रतिरोधक ऊसाचे वाण निवडा.
- c) बियाणे खरेदी: अनुवांशिक शुद्धता आणि जोम सुनिश्चित करण्यासाठी प्रतिष्ठित पुरवठादार किंवा संशोधन संस्थांकडून दर्जेदार बियाणे मिळवा.
ड) जमीन तयार करणे: तण साफ करून, जमीन सपाट करून आणि रोपांच्या चांगल्या वाढीसाठी योग्य निचरा करून जमीन तयार करा.
ई) पायाभूत सुविधा : बियाणे आणि उपकरणे यासाठी आवश्यक पायाभूत सुविधा जसे की सिंचन व्यवस्था, सावली जाळी आणि साठवण सुविधा उभारणे.
- f) रोपांचे उत्पादन : निरोगी, रोगमुक्त लागवड सामग्री वापरून रोपे तयार करण्यासाठी रोपवाटिका स्थापन करा. रोपांच्या वाढीचे आणि आरोग्याचे नियमित निरीक्षण करा.
- g) गुणवत्ता नियंत्रण :बियाण्यांची शुद्धता, उगवण दर आणि रोग प्रतिकारशक्ती यांचे निरीक्षण करण्यासाठी कठोर गुणवत्ता नियंत्रण उपाय लागू करा.
- h) प्रशिक्षण आणि विस्तार: शेतकऱ्यांना रोपे व्यवस्थापन, रोग नियंत्रण आणि सर्वोत्तम कृषी पद्धतींबद्दल प्रशिक्षण आणि विस्तार सेवा प्रदान करा.
- I) विपणन आणि वितरण : शेतकऱ्यांना दर्जेदार बियाणे प्रोत्साहन देण्यासाठी आणि बियाणे पुरवठ्यासाठी वितरण वाहिन्या स्थापन करण्यासाठी विपणन धोरण विकसित करा.
- j) देखरेख आणि मूल्यमापन :बियाणे प्लॉटच्या कामगिरीचे नियमितपणे निरीक्षण करा आणि त्याचा शेतकऱ्यांच्या उत्पन्नावर आणि उत्पन्नावर होणाऱ्या परिणामाचे मूल्यांकन करा. अभिप्राय आणि परिणामांच्या आधारे आवश्यकतेनुसार योजना समायोजित करा.
बारकाईने नियोजन करून आणि या चरणांची प्रभावीपणे अंमलबजावणी करून, तुम्ही शेतकऱ्यांना उच्च-गुणवत्तेचे बियाणे पुरवण्यासाठी यशस्वी ऊस बियाणे प्लॉट स्थापित करू शकता, शेवटी सुधारित कृषी उत्पादकता आणि उपजीविकेत योगदान देऊ शकतो.
16) जमिनीची उत्पादकता वाढवण्यासाठी ऊस लागवडीसाठी बियाणे बदलण्याचे प्रमाण वाढवण्याचे महत्त्व
ऊस लागवडीसाठी बियाणे बदलण्याचे प्रमाण वाढवणे अनेक कारणांमुळे जमिनीची उत्पादकता वाढवण्यासाठी महत्त्वाचे आहे:
अ) सुधारित आनुवंशिकता : उच्च बियाणे बदलण्याचे प्रमाण म्हणजे ऊसाच्या नवीन, जास्त उत्पादन देणाऱ्या जाती सादर केल्या जाऊ शकतात, ज्यांचे प्रजनन रोग प्रतिकारशक्ती, हवामानातील लवचिकता आणि साखरेचे प्रमाण जास्त असते. त्यामुळे हेक्टरी उत्पादनात वाढ होऊ शकते.
ब) उत्तम रोग प्रतिकारशक्ती : जुन्या, संवेदनाक्षम वाणांच्या जागी नवीन वाण दिल्यास रोगाचा प्रादुर्भाव होण्याचा धोका कमी करता येतो, त्यामुळे कालांतराने जमिनीची उत्पादकता सुरक्षित राहते.
- c) वाढीव उत्पन्नाची संभाव्यता :नवीन जातींमध्ये जलद वाढीचा दर, उच्च जैव पदार्थांचे उत्पादन आणि साखरेचे प्रमाण वाढणे यासारखे चांगले कृषी गुण असतात, परिणामी प्रति युनिट क्षेत्र जास्त उत्पन्न मिळते.
ड) शाश्वतता : उच्च बियाणे बदलण्याचे प्रमाण जमिनीची सुपीकता टिकवून ठेवण्यास आणि खते, कीटकनाशके आणि इतर कृषी रसायनांच्या अतिवापराची गरज कमी करून ऱ्हास टाळण्यास मदत करू शकते.
- f) हवामान बदलाशी जुळवून घेणे :हवामानातील बदलांच्या प्रभावांना तोंड देण्यासाठी नवीन जातींची पैदास केली जाऊ शकते, जसे की दुष्काळ किंवा वाढलेल्या कीटकांचा दाब, ज्यामुळे प्रतिकूल परिस्थितीतही अधिक स्थिर उत्पादन सुनिश्चित होते.
- g) आर्थिक लाभ :नवीन बियाणे खरेदी करण्याशी संबंधित प्रारंभिक खर्च असू शकतो, परंतु उत्पादनात संभाव्य वाढ आणि एकूण उत्पादकता यामुळे दीर्घकाळात शेतकऱ्यांना अधिक आर्थिक नफा मिळू शकतो.
एकूणच, ऊस लागवडीसाठी बियाणे बदलण्याचे प्रमाण वाढवणे हे जमिनीच्या उत्पादकतेमध्ये शाश्वत वाढ, अन्न सुरक्षा सुनिश्चित करण्यासाठी आणि शेतकऱ्यांच्या जीवनमानाला आधार देण्यासाठी आवश्यक आहे.
17) ऊस लागवडीसाठी वापरल्या जाणाऱ्या जमिनीतून लक्ष्यित उत्पन्न मिळविण्यासाठी चाचणी प्लॉटची निवड
ऊस लागवडीसाठी वापरल्या जाणाऱ्या जमिनीतून लक्ष्यित उत्पन्न मिळविण्यासाठी चाचणी भूखंड निवडणे यात अनेक पायऱ्यांचा समावेश आहे:
अ) जमिनीचे मूल्यांकन : मातीची गुणवत्ता, सुपीकता, निचरा आणि ऊसाच्या वाढीवर परिणाम करणाऱ्या इतर घटकांचे मूल्यांकन करा. यामध्ये माती परीक्षण आणि विश्लेषणाचा समावेश असू शकतो.
- b) लक्ष्यित उत्पन्न निर्धारण: हवामान, उसाची विविधता, बाजारपेठेतील मागणी आणि आर्थिक विचार यासारख्या घटकांवर आधारित प्रति एकर किंवा हेक्टर लक्ष्यित उत्पन्न परिभाषित करा.
- c) प्रायोगिक डिझाइन: ट्रायल प्लॉट्ससाठी प्रायोगिक डिझाइन निश्चित करा. यामध्ये प्लॉटचा आकार, प्रतिकृती, यादृच्छिकीकरण आणि उपचार वाटप यासारख्या घटकांचा समावेश असू शकतो.
ड) व्हेरिएबल सिलेक्शन : ट्रायल प्लॉट्समध्ये तपासण्यासाठी मुख्य व्हेरिएबल्स ओळखा. यामध्ये उसाच्या विविध जाती, खतांच्या पद्धती, सिंचन पद्धती, कीड आणि रोग व्यवस्थापन धोरण इत्यादींचा समावेश असू शकतो.
- f) प्लॉटची निवड : ऊस लागवड क्षेत्रामध्ये यादृच्छिकपणे प्लॉट निवडा किंवा वाटप करा विविध उपचार किंवा उपचारांच्या संयोजनाचे प्रतिनिधित्व करण्यासाठी. निवडलेले भूखंड जमिनीच्या एकूण वैशिष्ट्यांचे प्रतिनिधी आहेत याची खात्री करा.
- g) प्लॉट तयार करणे :निवडलेले प्लॉट तण साफ करून, मातीची मशागत करून आणि लागवडपूर्व आवश्यक उपचार किंवा दुरुस्ती करून तयार करा.
- g) लागवड :पूर्वनिश्चित प्रायोगिक रचना आणि लागवड वेळापत्रकानुसार चाचणी प्लॉटमध्ये उसाची लागवड करा.
- g) व्यवस्थापन आणि देखरेख : वाढत्या हंगामात, नियोजित व्यवस्थापन पद्धती अंमलात आणा (उदा. सिंचन, फर्टिझेशन, कीटक नियंत्रण) आणि वाढ, आरोग्य आणि उद्भवू शकणाऱ्या कोणत्याही समस्यांसाठी चाचणी प्लॉटचे नियमितपणे निरीक्षण करा.
- h) डेटा संकलन :प्रायोगिक रचनेनुसार वनस्पतीची उंची, पानांचे क्षेत्र, खोडाचा व्यास, नाळांची संख्या, कीड आणि रोगाचा प्रादुर्भाव आणि उत्पन्नाचे घटक (उदा. टन वजन, साखरेचे प्रमाण) यांसारख्या मापदंडांवर संबंधित डेटा गोळा करा.
- i) विश्लेषण आणि व्याख्या : उसाच्या वाढीवर आणि उत्पन्नावर वेगवेगळ्या उपचारांच्या परिणामांचे मूल्यांकन करण्यासाठी योग्य सांख्यिकीय पद्धती वापरून गोळा केलेल्या डेटाचे विश्लेषण करा. लक्ष्यित उत्पन्न मिळविण्यासाठी कोणते उपचार सर्वात प्रभावी आहेत हे निर्धारित करण्यासाठी परिणामांचा अर्थ लावा.
- j) शिफारशी : चाचणी निकालांच्या आधारे, संपूर्ण लागवड क्षेत्रावर उसाचे उत्पादन अनुकूल करण्यासाठी व्यवस्थापन पद्धती आणि उपचारांसाठी शिफारसी करा.
- k) अंमलबजावणी : संपूर्ण ऊस लागवडीमध्ये मोठ्या प्रमाणावर शिफारस केलेल्या पद्धतींची अंमलबजावणी करा
19) ऊस लागवडीसाठी वापरण्यात येणारी जमीन अधिक उत्पन्न मिळविण्यासाठी हंगामनिहाय आणि ऊस जातीनिहाय वैज्ञानिक कापणी आणि वाहतूक कार्यक्रम
हंगामनिहाय आणि ऊसाच्या विविधतेनुसार वैज्ञानिक कापणी आणि वाहतूक कार्यक्रम विकसित करण्यासाठी सर्वसमावेशक दृष्टीकोन आवश्यक आहे. येथे एक सामान्य फ्रेमवर्क आहे:
अ) जातीची निवड : मातीचा प्रकार, हवामान आणि बाजारपेठेतील मागणी यावर आधारित उसाचे वाण निवडा. उच्च सुक्रोज सामग्री आणि रोग प्रतिकारशक्ती असलेल्या वाणांना प्राधान्य दिले पाहिजे.
ब) हंगामी नियोजन: हंगामपूर्व: नांगरणी, सपाटीकरण आणि आवश्यक खतांचा वापर करून जमीन तयार करा.
- c) लागवड :प्रत्येक जाती आणि प्रदेशासाठी इष्टतम लागवड विंडोच्या सुरुवातीला उसाची लागवड करा.
ड) पिकाची काळजी: संपूर्ण वाढीच्या हंगामात सिंचन, तण नियंत्रण आणि कीड व्यवस्थापनासाठी वेळापत्रक लागू करा.
- e) काढणी तंत्र : ब्रिक्स मापन किंवा दृश्य निरीक्षणाद्वारे उसाची परिपक्वता निश्चित करा. कार्यक्षमतेसाठी आणि कमी मजुरीच्या खर्चासाठी हेलिकॉप्टर हार्वेस्टर किंवा कम्बाइन हार्वेस्टर्स सारख्या यांत्रिक कापणी पद्धतींचा पर्याय निवडा. नुकसान कमी करण्यासाठी आणि जास्तीत जास्त उत्पादन घेण्यासाठी कामगारांना योग्य कटिंग तंत्रात प्रशिक्षण द्या.
- f) वाहतूक आराखडा : कापणी केलेला ऊस प्रक्रिया सुविधांपर्यंत वेळेवर पोहोचवण्याची खात्री करण्यासाठी वाहतूक पुरवठादारांशी समन्वय साधा. पारगमन वेळ आणि खर्च कमी करण्यासाठी वाहतूक मार्ग ऑप्टिमाइझ करा. संक्रमणादरम्यान उसाचे नुकसान टाळण्यासाठी योग्य लोडिंग आणि अनलोडिंग तंत्र वापरावे.
- g) काढणीनंतरची हाताळणी :सुक्रोजचे नुकसान कमी करण्यासाठी शेतातून प्रक्रिया सुविधेपर्यंत जलद वाहतूक लागू करा. कापणी केलेला ऊस खराब होऊ नये म्हणून सावलीच्या, हवेशीर ठिकाणी साठवा. दूषित होणे आणि बुरशीची वाढ रोखण्यासाठी वाहतुकीदरम्यान स्वच्छता आणि स्वच्छता राखा.
- h) देखरेख आणि मूल्यमापन : काढणी आणि वाहतूक कार्यक्रमाच्या परिणामकारकतेचे नियमितपणे निरीक्षण करा. उत्पन्न, वाहतूक खर्च आणि सुक्रोज सामग्री सारख्या गुणवत्ता पॅरामीटर्सवरील डेटा गोळा करा. कार्यक्षमता आणि उत्पादकता सतत सुधारण्यासाठी अभिप्राय आणि कार्यप्रदर्शनावर आधारित प्रोग्राम समायोजित करा.
- I) संशोधन आणि विकास :नवीन वाण ओळखण्यासाठी संशोधनात गुंतवणूक करा ज्यात जास्त उत्पादन आणि कीड आणि रोगांचा चांगला प्रतिकार आहे. प्रक्रिया अधिक अनुकूल करण्यासाठी नाविन्यपूर्ण कापणी आणि वाहतूक तंत्रज्ञान एक्सप्लोर करा.
सुनियोजित आणि शास्त्रोक्त पद्धतीने माहिती देणारा कापणी आणि वाहतूक कार्यक्रम राबवून, तुम्ही खर्च आणि पर्यावरणीय परिणाम कमी करून तुमच्या ऊस लागवडीतून जास्तीत जास्त उत्पन्न मिळवू शकता.
20) ऊस लागवडीसाठी वापरल्या जाणाऱ्या जमिनीचे उत्पादन वाढवण्यासाठी शास्त्रोक्त जलव्यवस्थापन
वैज्ञानिक पाणी व्यवस्थापन तंत्रामुळे उसाच्या उत्पादनात लक्षणीय वाढ होऊ शकते. त्यामध्ये,
अ) ठिबक सिंचन : पाणी थेट मुळांपर्यंत पोहोचवल्याने पाण्याचा अपव्यय कमी होतो आणि पाण्याचा वापर इष्टतम होतो.
- b) मातीतील ओलावा निरीक्षण: जमिनीतील ओलावा पातळीचा मागोवा घेण्यासाठी सेन्सर्सचा वापर करा, हे सुनिश्चित करा की जास्त पाणी टाळण्यासाठी आवश्यक असेल तेव्हाच सिंचन केले जाईल.
क) आच्छादन : पालापाचोळा जमिनीत ओलावा टिकवून ठेवण्यास, पाण्याचे बाष्पीभवन कमी करण्यास आणि उसाच्या वाढीसाठी इष्टतम जमिनीतील आर्द्रता राखण्यास मदत करते.
ड) रेनवॉटर हार्वेस्टिंग : सिंचनासाठी पावसाचे पाणी गोळा केल्याने भूजल आणि पृष्ठभागावरील पाण्याच्या स्रोतांवर अवलंबून राहणे कमी होते, ज्यामुळे ऊस लागवडीसाठी शाश्वत पाणीपुरवठा होतो.
- e) पाण्याचा पुनर्वापर :सिंचन, पाण्याचा वापर आणि अपव्यय कमी करण्यासाठी प्रक्रिया सुविधांमधून पाणी कॅप्चर आणि रिसायकल करण्यासाठी प्रणाली लागू करा.
- f) अचूक सिंचन :रिमोट सेन्सिंग आणि संगणकीकृत सिंचन प्रणाली यांसारख्या तंत्रज्ञानाचा वापर केल्याने उसाच्या झाडांच्या विशिष्ट गरजांशी जुळणारे सिंचन अचूकपणे पाणी वापरणे शक्य होते.
- g) पीक रोटेशन आणि कव्हर पिके:पीक रोटेशन आणि कव्हर पिके वापरून मातीची रचना आणि पाणी धरून ठेवण्याची क्षमता सुधारणे, वृक्षारोपणावरील एकूण पाणी व्यवस्थापन वाढवणे.
- h) पाणी-बचत मशागतीचे तंत्र : किमान मशागत आणि समोच्च शेती यांसारख्या पद्धतींचा अवलंब केल्याने जमिनीची धूप आणि पाण्याचा प्रवाह कमी होण्यास मदत होते, ऊसाच्या वाढीसाठी जमिनीतील ओलावा टिकून राहते.
या वैज्ञानिक पाणी व्यवस्थापन तंत्रांची अंमलबजावणी करून, ऊस लागवड पाण्याचा वापर इष्टतम करू शकते, पर्यावरणावरील प्रभाव कमी करू शकते आणि उत्पादन क्षमता वाढवू शकते.
२१) जमिनीची सुपीकता वाढवण्यासाठी ऊस विकास कार्यक्रमांसाठी पुरेशा स्वस्त निधीची तरतूद
ऊस विकास कार्यक्रमांमध्ये जमिनीची सुपीकता वाढवण्यासाठी पुरेसा, परवडणारा निधी उपलब्ध करून देणे महत्त्वाचे आहे. यामध्ये खते, सिंचन व्यवस्था आणि सुधारित बियाणे यासारख्या कृषी निविष्ठांवर सबसिडी देणे तसेच शेतकऱ्यांना कमी व्याजावर कर्ज देणे यांचा समावेश असू शकतो. याव्यतिरिक्त, संशोधन आणि विस्तार सेवांमध्ये गुंतवणूक केल्याने शाश्वत जमीन व्यवस्थापन आणि सुपीकता वाढीसाठी सर्वोत्तम पद्धतींचा प्रसार करण्यात मदत होऊ शकते.
22) ऊस लागवडीसाठी वापरल्या जाणाऱ्या वाढीव जमिनीची उत्पादकता जतन करणे.
ऊस लागवडीसाठी वापरल्या जाणाऱ्या जमिनीची वाढीव उत्पादकता टिकवून ठेवण्यासाठी अनेक धोरणांचा समावेश होतो:
अ) पीक फेरपालट: मातीची झीज रोखण्यासाठी आणि जमिनीची सुपीकता राखण्यासाठी ऊस इतर पिकांसोबत फिरवा. यामध्ये शेंगा किंवा आच्छादित पिकांचा समावेश असू शकतो जे नायट्रोजन निश्चित करतात, जमिनीतील पोषक तत्वे पुन्हा भरतात.
- b) मृदा संवर्धन: धूप रोखण्यासाठी आणि मातीची रचना राखण्यासाठी समोच्च नांगरणी, टेरेसिंग आणि मल्चिंग यांसारख्या मृदा संवर्धन तंत्रांची अंमलबजावणी करा.
- c) सिंचन व्यवस्थापन :कार्यक्षम पाणी व्यवस्थापन पद्धती, जसे की ठिबक सिंचन किंवा पिकांच्या गरजांवर आधारित सिंचन वेळापत्रक, पाण्याचा वापर अनुकूल करू शकते आणि पाणी साचणे किंवा क्षारीकरण टाळू शकते.
- d) एकात्मिक कीड व्यवस्थापन (IPM):रासायनिक कीटकनाशकांचा वापर कमी करताना कीड आणि रोगांचे प्रभावीपणे नियंत्रण करण्यासाठी IPM पद्धतीचा अवलंब करा, त्यामुळे पर्यावरणीय परिणाम कमी होईल.
- e) पोषक व्यवस्थापन :पोषक तत्वांचा अपव्यय आणि प्रदूषण कमी करून ऊसाच्या वाढीसाठी पोषक तत्वांची पातळी सुनिश्चित करण्यासाठी माती परीक्षणावर आधारित संतुलित फलन पद्धती वापरा.
- f) शाश्वत पद्धती :पर्यावरणावर होणारा परिणाम कमी करण्यासाठी आणि मातीचे आरोग्य जतन करण्यासाठी सेंद्रिय शेती, कृषी वनीकरण किंवा अचूक शेती यासारख्या शाश्वत कृषी पद्धती लागू करा.
- g) संशोधन आणि नाविन्य:संसाधन निविष्ठा आणि पर्यावरणीय पाऊलखुणा कमी करून उत्पादकता वाढवण्यासाठी उसाच्या जाती, लागवड तंत्र आणि शेती तंत्रज्ञान सुधारण्यासाठी संशोधन आणि विकासामध्ये गुंतवणूक करा.
- h) शिक्षण आणि विस्तार :ऊस उत्पादकांना शाश्वत शेती पद्धतींवर शिक्षण आणि विस्तार सेवा प्रदान करणे, सर्वोत्तम पद्धतींचा अवलंब आणि प्रसार करण्यास प्रोत्साहन देणे.
या धोरणांचा अवलंब करून, ऊस उत्पादक शाश्वत ऊस लागवड पद्धती सुनिश्चित करून, दीर्घकाळापर्यंत जमिनीची उत्पादकता टिकवून ठेवू शकतात आणि वाढवू शकतात.
23) ऊस उत्पादकांना योग्य मार्गदर्शन करून कारखान्याच्या कार्यक्षेत्रात ऊस विकास कार्यक्रम राबविण्यासाठी साखर कारखान्याच्या कृषी विभागाचे प्रशिक्षित कर्मचारी, कारखान्याच्या कार्यक्षेत्रात ऊस विकास कार्यक्रम प्रभावीपणे राबविण्यासाठी, कृषी विभागाच्या कर्मचाऱ्यांना ऊस उत्पादकांना योग्य मार्गदर्शन करण्यासाठी प्रशिक्षित. हे प्रशिक्षण हे सुनिश्चित करते की ते उत्पादकांना जास्तीत जास्त उत्पादन देण्यासाठी आणि ऊस लागवडीसाठी सर्वोत्तम पद्धतींचा अवलंब करण्यास मदत करू शकतात.
24) जमिनीची उत्पादकता वाढवण्यासाठी ऊस उत्पादकांना रेटन पिकासाठी प्रोत्साहन देण्यासाठी वैज्ञानिक ऊस रेटन व्यवस्थापन कार्यक्रमाची अंमलबजावणी केल्याने उत्पादन खर्च कमी होण्यास तसेच पाण्याची गरज टिकवून ठेवण्यास मदत होते.
वैज्ञानिक ऊस व्यवस्थापन कार्यक्रम राबविण्यासाठी अनेक पायऱ्यांचा समावेश होतो:
अ) संशोधन आणि नियोजन : ऊस लागवडीवर परिणाम करणारे स्थानिक परिस्थिती, मातीचे प्रकार, हवामान आणि कीटकांचे दाब समजून घेण्यासाठी संशोधन करा. वैज्ञानिक तत्त्वांवर आधारित रॅटन व्यवस्थापनासाठी सर्वसमावेशक योजना विकसित करा.
- b) शिक्षण आणि प्रशिक्षण : ऊस उत्पादकांना आधुनिक रेटन व्यवस्थापन तंत्रांवर शिक्षण आणि प्रशिक्षण द्या, ज्यात माती तयार करणे, लागवड करणे, खत देणे, सिंचन, कीड आणि रोग नियंत्रण आणि कापणी या सर्वोत्कृष्ट पद्धतींचा समावेश आहे.
- c) प्रोत्साहने : उत्पादकता वाढवण्यासाठी आणि सर्वोत्तम पद्धतींचे पालन करण्यासाठी आर्थिक प्रोत्साहन, अनुदान किंवा इतर बक्षिसे देऊन ऊस उत्पादकांना रॅटन पीक घेण्यास प्रोत्साहन द्या. यामध्ये जास्त उत्पादन किंवा उत्पादित उसाच्या गुणवत्तेसाठी बोनसचा समावेश असू शकतो.
ड) तंत्रज्ञानाचा अवलंब: रॅटन व्यवस्थापनामध्ये तंत्रज्ञानाचा अवलंब आणि नावीन्य, जसे की उसाच्या सुधारित वाण, अचूक शेती तंत्र आणि शक्य असेल तेथे यांत्रिकीकरण यांना प्रोत्साहन द्या.
- f) देखरेख आणि समर्थन :रॅटन व्यवस्थापन कार्यक्रमाच्या अंमलबजावणीवर लक्ष ठेवण्यासाठी आणि ऊस उत्पादकांना सतत समर्थन आणि मार्गदर्शन प्रदान करण्यासाठी एक प्रणाली स्थापित करा. यामध्ये नियमित क्षेत्र भेटी, शेतकरी विस्तार सेवा आणि तांत्रिक कौशल्याचा प्रवेश यांचा समावेश असू शकतो.
- g) पाणी व्यवस्थापन : ऊस लागवडीसाठी पाण्याची गरज कमी करण्यासाठी ठिबक सिंचन, मल्चिंग आणि रेनवॉटर हार्वेस्टिंग यासारख्या पाणी बचत तंत्रांचा परिचय द्या. यामुळे पाण्याची बचत तर होतेच पण उत्पादन खर्चही कमी होतो.
- h) डेटा विश्लेषण आणि सुधारणा : उत्पादन, खर्च बचत, पाण्याचा वापर आणि पर्यावरणीय प्रभाव यासह रॅटन व्यवस्थापन कार्यक्रमाच्या कामगिरीवर डेटा गोळा करा. सुधारणेसाठी क्षेत्रे ओळखण्यासाठी आणि कालांतराने कार्यक्रम परिष्कृत करण्यासाठी या डेटाचे विश्लेषण करा.
25) धोरण समर्थन : ऊस लागवडीला प्रोत्साहन देणारी सरकारी धोरणे, जसे की निविष्ठांसाठी सबसिडी, किंमत समर्थन यंत्रणा आणि शेतकऱ्यांना वेळेवर पेमेंट सुनिश्चित करणे या क्षेत्रामध्ये मोठ्या गुंतवणुकीला प्रोत्साहन देऊ शकते आणि उत्पादकता वाढवू शकते.
निष्कर्ष : ऊस लागवडीसाठी जमिनीची उत्पादकता वाढवण्याची योजना शेतकऱ्यांसाठी जास्तीत जास्त उत्पन्न आणि जोखीम कमी करण्यासाठी फायदेशीर ठरू शकते. ऊस लागवडीमुळे खात्रीशीर निश्चित मोबदला (FRP) आणि कांद्यासारख्या पिकांच्या तुलनेत कमी मनुष्यबळाची आवश्यकता, उत्पन्नात स्थिरता आणि आर्थिक सुरक्षा देते. इतर पिकांच्या किमतीत होणाऱ्या चढ-उताराच्या तुलनेत ऊस पीक कमाईचा एक विश्वासार्ह स्रोत देतो. शिवाय जमिनीची उत्पादकता वाढवून शेतकरी जास्त उत्पादन आणि नफा मिळवण्याच्या संभाव्यतेचा फायदा घेऊ शकतात. उदाहरणार्थ, बाजारातील चढउतार आणि नुकसानीच्या जोखमींमुळे कांदा लागवडीतून मिळणारे उत्पन्न बदलू शकते, परंतु ऊस लागवड गुंतवणुकीवर अधिक अंदाजे आणि सातत्यपूर्ण परतावा देते. ऊस लागवडीची उत्पादकता वाढविण्यावर लक्ष केंद्रित करून, शेतकरी केवळ त्यांचे उत्पन्नच सुरक्षित ठेवू शकत नाहीत तर त्यांच्या जमिनीच्या स्त्रोतांचा शाश्वत वापर करण्यासाठी देखील योगदान देऊ शकतात. ज्यामुळे दीर्घकालीन नफा आणि समृद्धी सुनिश्चित होते. वरील उपायांची अंमलबजावणी करून, ऊस लागवडीसाठी वापरल्या जाणाऱ्या जमिनीची उत्पादकता वाढवली जाऊ शकते. ज्यामुळे इथेनॉल उत्पादनासाठी कच्च्या मालाची उपलब्धता निश्चितच वाढू शकेल आणि इथेनॉल मिश्रण कार्यक्रम आंखी जोमाने पुढे जाऊ शकेल. त्यातून कच्च्या तेलाची आयात कमी होऊन परकीय चलनाची बचत होईल. त्यातून देशाच्या विकासाला हातभार लागेल.
(श्री पी.जी. मेढे हे श्री छत्रपती राजाराम सहकारी साखर कारखाना लिमिटेडचे माजी व्यवस्थापकीय संचालक आणि ज्येष्ठ\ साखर उद्योग विश्लेषक आहेत. त्याच्याशी +91 9822329898 वर संपर्क साधता येईल.)
