20 જુલાઈના રોજ, ભારતે બિન-બાસમતી સફેદ ચોખાની નિકાસ પર પ્રતિબંધની જાહેરાત કરી હતી, અને તરત જ, આંતરરાષ્ટ્રીય બજારમાં તેના ભાવમાં 15 ટકાનો ઉછાળો આવ્યો હોવાની ચર્ચા થઈ હતી. હવે તેની અસર નેપાળની છૂટક દુકાનોમાં પણ દેખાવા લાગી છે. નેપાળમાં કરિયાણાના દુકાનદાર રામશરણ શ્રેષ્ઠે જણાવ્યું કે 25 કિલોના પેકેટની કિંમત 300 રૂપિયા થઈ ગઈ છે.
રિટેલ ટ્રેડ એસોસિએશનના સેક્રેટરી રાજુ મસ્કેના જણાવ્યા અનુસાર, ભારતે પ્રતિબંધની જાહેરાત કરતાની સાથે જ જથ્થાબંધ વેપારીઓએ પણ ભાવ વધાર્યા હતા. તેમણે કહ્યું, “સ્ટિમ જીરામસિનો ચોખા દોઢ અઠવાડિયા પહેલા સુધી 1,900 રૂપિયા પ્રતિ થેલીથી વધીને 2,000 રૂપિયા અને 2,100 રૂપિયા પ્રતિ થેલી થઈ ગયા છે.” જોકે ઉત્પાદકોએ કહ્યું છે કે તેઓએ ચોખાના ભાવમાં વધારો કર્યો નથી. નેપાળ ચોખા, કઠોળ, તેલ ઉત્પાદક સંઘના જનરલ સેક્રેટરી દીપક કુમાર પૌડેલે જણાવ્યું હતું કે અમે કિંમતમાં વધારો કર્યો નથી. હકીકતમાં હજુ ત્રણ મહિનાનો સ્ટોક છે.
ઉદ્યોગ, વાણિજ્ય અને પુરવઠા મંત્રી રમેશ રિજલના જણાવ્યા અનુસાર બજારમાં ચોખાના ભાવ વધારવાની કોઈ જરૂર નથી. મંત્રી રિઝાલે બીબીસીને કહ્યું, “સરકાર બજારમાં કિંમતો વધવાની અફવાઓ પર નજર રાખી રહી છે. આ માત્ર અફવાઓ છે. સરકાર કિંમતો વધારવા દેશે નહીં.” તે જ સમયે, તેમણે કહ્યું કે આ સંદર્ભમાં, તેઓ ભારત સાથે વાતચીત કરવા તૈયાર છે.
કૃષિ વિભાગના ડેપ્યુટી ડાયરેક્ટર જનરલ અને વિભાગના પ્રવક્તા જાનુકા પંડિતે જણાવ્યું હતું કે નેપાળનું વાર્ષિક ડાંગરનું ઉત્પાદન 55 લાખ મેટ્રિક ટન છે. જાનુકાના જણાવ્યા અનુસાર, “આપણા દેશમાં ઉત્પાદિત બરછટ ચોખા ન ખાવા અને ઝીણા અને સફેદ ચોખાના વપરાશને કારણે તેની ઘણી આયાત કરવામાં આવી રહી છે.”
નેપાળ ચોખા, કઠોળ અને તેલ ઉત્પાદક સંઘના જણાવ્યા અનુસાર, “ભારતમાંથી વાર્ષિક આશરે 15 લાખ મેટ્રિક ટન ડાંગર અથવા 10 લાખ મેટ્રિક ટન ડાંગર અને 2.5 લાખ મેટ્રિક ટન ચોખાની આયાત કરવાની જરૂર છે.”
યુનિયનના જનરલ સેક્રેટરી દીપક કુમાર પૌડેલે જણાવ્યું હતું કે, “ચોખા લાવ્યા પછી, તેમાંથી કેટલાકનો ઉપયોગ તૂટેલા ચોખા, ભૂકી વગેરેના ઉત્પાદનમાં પણ થાય છે.”
નેપાળ રાષ્ટ્ર બેંકના ડેટા અનુસાર, જૂનમાં પૂરા થયેલા નાણાકીય વર્ષના 11 મહિનામાં લગભગ 33 અબજ રૂપિયાના ડાંગર અને ચોખાની આયાત કરવામાં આવી હતી.
ચોખાની નિકાસ પર પ્રતિબંધ મૂકવાના ભારતના નિર્ણય ઉપરાંત વરસાદના અભાવે ચોખાના ઉત્પાદનને લઈને ઘણી ચિંતા છે. એવા અહેવાલો છે કે તેરાઈ પ્રદેશમાં અપૂરતા વરસાદને કારણે ડાંગરની રોપણી સમયસર થઈ શકી નથી. જો વરસાદી સિઝનના બાકીના સમયગાળામાં પણ પૂરતો વરસાદ નહીં થાય તો તેની સીધી અસર ચોખાના ઉત્પાદન પર પડશે.
ભારત વિશ્વમાં ચોખાની નિકાસ કરતા અગ્રણી દેશોમાંનો એક છે. વૈશ્વિક વેપારમાં ભારતનો હિસ્સો 40 ટકા છે. ગયા વર્ષે ભારતે 140 દેશોમાં 25 લાખ ટન ચોખાની નિકાસ કરી હતી. આ વર્ષે ભારતમાં પણ અનાજના ભાવમાં વધારો થયો છે, પરંતુ તેને રોકવા માટે ભારત સરકારે બાસમતી સિવાય ચોખાની નિકાસ પર પ્રતિબંધ મૂક્યો છે.
