વધતા તાપમાનથી ભારતમાં ઘઉંની ઉપજ 2040 સુધીમાં 5% અને 2050 સુધીમાં 10% ઘટી શકે છે. એક અભ્યાસમાં આ વાત સામે આવી છે. અભ્યાસમાં ઘઉં અને જુવારના ઉત્પાદન પર હવામાન પરિવર્તનની અસરની સરખામણી કરવામાં આવી હતી. સંશોધકોએ શોધી કાઢ્યું હતું કે વધતા તાપમાનથી ઘઉંની જેમ જુવારની ઉત્પાદકતા પર અસર નહીં થાય. 2030 સુધીમાં, ઘઉં માટે પાણીની કુલ જરૂરિયાત નવ ટકા વધી શકે છે, જ્યારે જુવાર માટે પાણીની જરૂરિયાત આ સમયગાળા દરમિયાન માત્ર છ ટકા વધી શકે છે.
જો યોગ્ય સંતુલન જાળવવામાં આવે તો, ઘઉં જુવાર અને રવિ પાક ઉગાડવા માટે આબોહવા અનુકૂલનક્ષમતા વિકલ્પ પ્રદાન કરે છે, ન્યુ યોર્કની કોલંબિયા યુનિવર્સિટીમાં ઇકોલોજી અને ટકાઉ વિકાસના સંશોધક પ્રોફેસર રૂથ ડેફ્રીઝના જણાવ્યા અનુસાર. જુવાર અથવા બાજરીની સૂકી સ્થિતિમાં ઉગાડવાની ક્ષમતાને કારણે આ પાકને સધ્ધર ગણવામાં આવે છે. તે ઘઉં કરતાં લગભગ બે થી ત્રણ ટકા ઓછું પાણી વાપરે છે.
વધતા તાપમાનની ઘઉં પર ભારે અસર પડી રહી છે. અભ્યાસ મુજબ, ભારતમાં ઘઉંના કુલ ઉત્પાદનમાં 1998 થી 2020 ની વચ્ચે લગભગ 42% નો વધારો થયો છે, જ્યારે જુવારમાં 10% નો ઘટાડો થયો છે. આ ઘટાડો પાક વિસ્તારમાં 21% ઘટાડાને કારણે થયો હતો. જુવારની ઓછી ઉપજનું એક કારણ એ છે કે તેના પર ઘઉં જેટલું સંશોધન થયું નથી.
યુનાઈટેડ નેશન્સે 2023 ને પોષક અનાજના આંતરરાષ્ટ્રીય વર્ષ તરીકે જાહેર કર્યું છે અને સરકારે બાજરીના ઉત્પાદન અને વેપારને પ્રોત્સાહન આપવા માટે ઘણા કાર્યક્રમો શરૂ કર્યા છે. તેથી જ સંશોધકોને આશા છે કે આવનારા સમયમાં ઘઉં કરતાં બાજરી પર વધુ ધ્યાન આપવામાં આવશે. પ્રોફેસર ડેફ્રીઝના જણાવ્યા અનુસાર, અભ્યાસમાં જાણવા મળ્યું છે કે ભારત સહિત વિશ્વમાં જે રીતે ભૂગર્ભજળનું સ્તર ઘટી રહ્યું છે તે જોતાં ઘઉંના પાક માટે પૂરતું પાણી ઉપલબ્ધ નથી. સરકારી પ્રયાસો, આરોગ્યની જરૂરિયાતો અને લોકોની જાગૃતિને કારણે પૌષ્ટિક અનાજ ધીમે ધીમે તેમનો પ્રવેશ વધારશે. આવી સ્થિતિમાં 2050 સુધીમાં વધતી ગરમી અને ઓછા પાણીના કારણે ઘઉંના ઉત્પાદનમાં ઘટાડો થશે.
ચોમાસાના અસમાન વિતરણ અને બિપરજોય ચક્રવાતને કારણે ખરીફ પાકને અસર થઈ છે. જ્યારે ખરીફ સિઝનના મુખ્ય પાક ડાંગરના વાવેતરમાં 26 ટકાનો ઘટાડો થયો છે, જ્યારે રાજસ્થાનમાં બાજરીનો વાવેતર વિસ્તાર લગભગ બમણો થયો છે. કૃષિ નિષ્ણાતોના મતે રાજસ્થાનમાં જૂન મહિનામાં 188 ટકા વધુ વરસાદથી ખેડૂતોને ઘણો ફાયદો થયો છે. ડેટા મુજબ, જો રાજસ્થાનમાં બમ્પર વાવણી ન થઈ હોત, તો દેશમાં એકંદરે ખરીફ વાવણીનો આંકડો ગયા વર્ષ કરતાં ઘણો ઓછો હોત.
